Máy bay rơi, động đất, đại dịch, thực phẩm giả: Làm sao chúng ta có thể sống với quá nhiều rủi ro như vậy?

Sống chung với rủi ro: Từ tai nạn máy bay đến nỗi sợ hãi vô hình

Thế giới đầy rẫy những hiểm nguy rình rập, từ tai nạn máy bay, đại dịch đến những vật dụng hàng ngày tưởng chừng vô hại. Vậy làm sao để chúng ta cân bằng giữa việc bảo vệ bản thân và tận hưởng cuộc sống một cách trọn vẹn?

Thế giới đang cố gắng “giết” bạn, điều này là sự thật.

Máy bay rơi gần như hàng tuần. “Hóa chất vĩnh cửu” và vi nhựa có trong nước, trong các sản phẩm làm đẹp và quần áo, thậm chí còn nằm sâu trong não của chúng ta. Dụng cụ nhà bếp của bạn có thể đang đầu độc bạn và có lẽ thức ăn của bạn cũng vậy. Các loại bệnh bí ẩn – và cả những bệnh không mấy bí ẩn – dường như luôn đe dọa một đại dịch toàn cầu khác. Tin tức đáng báo động về tội phạm bạo lực khiến mọi người lo lắng, quan tâm đến sự an toàn của họ.

Với tất cả những lo lắng này diễn ra trong cuộc sống hiện đại, bạn có thể nghi ngờ rằng thế giới là một nơi đầy rẫy hiểm nguy. Năm 2023, 40% người Mỹ cho biết họ cảm thấy không an toàn khi đi bộ về nhà một mình vào ban đêm, tỷ lệ cao nhất kể từ năm 1993, theo một cuộc thăm dò của Gallup. Nghiên cứu cũng chỉ ra Gen Z nhìn thấy nhiều rủi ro xung quanh họ hơn các thế hệ khác.

Tuy nhiên, bạn có thể sai khi cho rằng nguy hiểm ở khắp mọi nơi. Tội phạm bạo lực đã giảm, du lịch hàng không an toàn chưa từng có, tỷ lệ tử vong do bệnh truyền nhiễm phần lớn đã giảm trong suốt thế kỷ 20 và 21 (ngay cả tác động của đại dịch Covid-19 cũng đã bị giảm bớt nhờ sự phát triển nhanh chóng của vaccine hiệu quả). Trong khi có thể làm được nhiều việc hơn nữa để đảm bảo sự an toàn và hạnh phúc của con người, động vật và trái đất, người Mỹ sống lâu hơn, an toàn hơn và giàu có hơn so với nhiều thế kỷ trước.

Không có gì là không có rủi ro, nhưng việc tập trung vào những mối nguy hiểm nhất định mới là vấn đề, theo các chuyên gia. Rủi ro và nguy hiểm là những yếu tố hiển nhiên trong đời sống. Ranh giới giữa sự mong muốn an toàn và sự cảnh giác quá mức rất mỏng manh. Chưa hết, những tính toán sai lầm của chúng ta về rủi ro có thể chỉ làm tình hình tệ thêm. Ở một khía cạnh khác, một cuộc sống không có rủi ro là một cuộc sống không có niềm vui và sự phấn khích.

Những tính toán (sai lầm) kỳ quặc của chúng ta về rủi ro

Nhiều thế hệ trước, rủi ro phần lớn được đánh giá bằng kiến thức khoa học và văn hóa đương thời. Trước Cách mạng Công nghiệp, một số rủi ro lớn nhất đến từ các nguyên nhân “tự nhiên”: hỏa hoạn thiêu rụi nhà cửa và thành phố, bệnh truyền nhiễm và điều kiện thời tiết khó lường. Không có bất kỳ loại dữ liệu hoặc hướng dẫn chuyên môn nào, mọi người phần lớn dựa vào kinh nghiệm của chính họ và kinh nghiệm của những người khác để cân nhắc rủi ro. Nếu người anh em họ của bạn bắt đầu một chuyến đi biển xuyên lục địa nhưng không bao giờ quay trở lại, nhận thức của bạn về rủi ro của chuyến đi như vậy sẽ bị ảnh hưởng.

Nhưng khi công nghệ phát triển, khoảng 150 năm trước, những rủi ro cũng tăng lên. Phương tiện giao thông mới như đường sắt chứa đựng những mối nguy hiểm cho cả hành khách và công nhân. Mỏ, nhà máy và các nơi làm việc khác thời kỳ công nghiệp là những điểm nóng của nguy hiểm. Để đánh giá rủi ro của lao động công nghiệp, các bang ở Mỹ bắt đầu thu thập dữ liệu về tai nạn và tử vong.

Giáo sư lịch sử Arwen Mohun (Đại học Delaware) nói: “Nó được thu thập để đưa ra lập luận rằng bạn nên chú ý đến loại rủi ro này, rằng chính phủ nên can thiệp và cố gắng quản lý rủi ro. Dữ liệu được thu thập rộng rãi đầu tiên là về sức khỏe cộng đồng và về tai nạn nơi làm việc, và cả hai đều là những vấn đề chính trị lớn. Các con số nhằm mục đích thay đổi nhận thức của mọi người về rủi ro.”

Con người sử dụng cả số liệu và câu chuyện để xây dựng một định kiến cho mình xem những gì là an toàn và những gì là không an toàn.

Ngày nay, phương tiện truyền thông đại chúng giúp việc cập nhật thông tin về tất cả những sự kiện tồi tệ và đáng sợ trên khắp thế giới trở nên dễ dàng. Dữ liệu và số liệu thống kê không hề thiếu, ghi lại mọi thứ từ số ca nhiễm cúm trong một năm nhất định đến khả năng trúng xổ số. Nhưng sức mạnh của kinh nghiệm vẫn định hình cách các cá nhân cân nhắc rủi ro.

Vấn đề là chúng ta không giỏi trong việc phân tích cả hai.

Niềm tin đóng một vai trò rất lớn trong việc chúng ta xem xét và tin vào dữ liệu nào, chuyên gia nào hay tài khoản nào, Jens Zinn, phó giáo sư xã hội học tại Đại học Melbourne cho biết. Chẳng hạn, nếu bạn bị ốm và lo lắng về nguy cơ bị ốm nặng hơn, bạn thường tìm kiếm thêm thông tin từ một nguồn đáng tin cậy, có lẽ là bác sĩ. Tuy nhiên, khi mọi người tin rằng một nguồn thông tin đang cố gắng lừa dối họ, họ ít có khả năng tin tưởng thông tin đó, ngay cả khi họ biết đó là sự thật.

Trong thời đại mà niềm tin vào các tổ chức đang ở mức thấp nhất mọi thời đại, một số người có thể chuyển sang hệ thống niềm tin đôi khi sai trái, Zinn nói. Những người hoài nghi về khoa học hoặc chuyên môn có thể cảm thấy như các chuyên gia đều đang lừa dối. Thay vào đó, họ tin vào một TikToker trên mạng.

Zinn nói: “Sự thật hiện thân là điều gì đó thuyết phục hơn nhiều so với… lập luận trừu tượng.” Thật không may cho các nhà khoa học hoặc học giả, những người muốn thuyết phục những người hoài nghi dựa trên sự thật, sự thật không phải lúc nào cũng thuyết phục.

Mặc dù dữ liệu có vẻ khách quan, nhưng chúng ta không giỏi lắm trong việc diễn giải thông tin này, Dirk Wulff, một nhà khoa học nghiên cứu cấp cao tại Viện Phát triển Con người Max Planck cho biết. Bộ não con người không được trang bị tốt để xử lý một lượng lớn các con số.

Những dữ liệu như “xác suất mắc một loại ung thư hiếm gặp là một phần triệu” rất khó để bộ não của chúng ta tiêu hóa. Wulff nói: “Mọi người thường nghĩ rằng nó có nhiều khả năng xảy ra hơn thực tế.” Điều tương tự cũng xảy ra khi đánh giá rủi ro dựa trên kinh nghiệm của chính chúng ta. Wulff nói: “Nó thường sai một cách khách quan vì chúng ta chưa có đủ kinh nghiệm để thấy một số điều tồi tệ có thể xảy ra.” Nếu tất cả các chuyến xe của bạn diễn ra mà không có sự cố nào, bạn có thể tin tưởng một cách không chính xác rằng lái xe ít rủi ro hơn so với đi máy bay, chỉ dựa trên lịch sử của riêng bạn.

Wulff cũng cho biết theo ông, cách đánh giá chính xác nhất về rủi ro là kết hợp kinh nghiệm với dữ liệu, đi kèm với cả lời khuyên do chuyên gia đưa ra.

Nhưng những tính toán sai lầm của con người liên tục đe dọa sự cân bằng tinh tế đó. Mọi người có xu hướng đánh giá sai rủi ro đối với các sự kiện hiếm gặp và cực đoan – họ chọn đánh bạc bất chấp khả năng thắng thấp hoặc chọn không bơi trong đại dương do khả năng bị cá mập tấn công.

Bạn càng cảm thấy mình kiểm soát được nhiều thì bạn càng thoải mái với rủi ro. David Ropeik, tác giả của cuốn How Risky Is It, Really?: Why Our Fears Don’t Always Match the Facts, nói: “Mọi người sợ ung thư hơn sợ bệnh tim vì họ nghĩ rằng họ có thể kiểm soát được bệnh tim, bởi vì họ nghĩ rằng họ có thể kiểm soát được các rủi ro gây bệnh tim tốt hơn”.

Sự tất yếu của rủi ro

Trong thế giới siêu kết nối ngày nay, chúng ta bị ngập trong những câu chuyện về nguy hiểm.

Gabriel Rubin, giáo sư nghiên cứu tư pháp tại Đại học Bang Montclair, đã phát hiện ra rằng một loạt thông tin về vô số mối đe dọa, như tội phạm – từ bắt cóc ở thị trấn nhỏ đến xả súng hàng loạt – và biến đổi khí hậu đã dẫn đến nỗi sợ hãi ngày càng tăng của những người trẻ tuổi.

Rubin nói: “Nhiều người nói rằng ‘Tôi có thể bị bắt cóc, tôi có thể bị tấn công hoặc tội phạm đang ở mức tồi tệ nhất từ trước đến nay’, điều này không đúng sự thật.”

Việc xem các thói quen “giữ an toàn” thái quá trên TikTok – các video phác thảo cách chống xâm nhập vào phòng khách sạn hoặc nhà riêng – có thể làm tăng thêm niềm tin của những người trẻ tuổi rằng thế giới là một nơi nguy hiểm. Rubin nói: “Đó là thiên kiến sẵn có, đó là thiên kiến của bạn đối với điều gì đó mà bạn tưởng tượng ra thay vì là sự thực”.

Tin tức liên tục và tiếng ồn về những rủi ro, dù có thật hay tưởng tượng, đều gióng lên hồi chuông cảnh báo cho tất cả mọi người. Việc đưa tin liên tục về các vụ tai nạn máy bay, tội phạm bạo lực và hóa chất độc hại có thể khiến người đọc và người xem cho rằng những sự kiện này là mối nguy hiểm sắp xảy ra hơn thực tế.

Những người bình luận không chuyên và những người sáng tạo nội dung cũng rao bán thông tin sai lệch về những rủi ro không tồn tại trên TikTok – chẳng hạn như những nguy hiểm được cho là của kem chống nắng – để thúc đẩy chương trình nghị sự của riêng họ hoặc để bán sản phẩm. Sự phổ biến của tội phạm thực sự có thể góp phần gây ra nỗi sợ hãi bạo lực của mọi người bất chấp bằng chứng về tỷ lệ tội phạm đang giảm.

Sự chênh lệch giữa bằng chứng rủi ro thực sự và mức độ sợ hãi thích hợp được Ropeik gọi là khoảng cách nhận thức rủi ro. Ông nói: “Khi nỗi sợ hãi của chúng ta không khớp với bằng chứng, khoảng cách giữa nỗi sợ hãi và sự thật của chúng ta trở thành một rủi ro.” Ví dụ, những người hoài nghi về vaccine – những người sợ tác dụng phụ của việc tiêm chủng, tạo ra nguy cơ mắc bệnh hoặc tử vong cao hơn bằng cách từ bỏ việc tiêm. Nỗi lo lắng của họ chỉ đơn giản là tập trung vào sai việc.

Một lượng lớn thông tin có vẻ hữu ích trong việc cho phép mọi người tìm hiểu và tự bảo vệ mình trước những nguy hiểm, nhưng hệ thống của chúng ta bắt đầu bị “đoản mạch” với quá nhiều dữ liệu.

Rubin nói: “Chúng ta không được tạo ra cho tất cả các thông tin mà chúng ta đang nhận được. Chúng ta có quá nhiều thông tin tràn ngập. Bộ não của chúng ta cố gắng giữ cho chúng ta sống sót bằng cách nhấn mạnh thông qua hệ thống cảm xúc rằng điều này hay điều kia thật đáng sợ, bạn nên tránh xa nó.” Nhưng trong một thế giới mà dường như mọi thứ đều tiềm ẩn rủi ro, làm thế nào bạn có thể phân biệt được những nguy hiểm sắp xảy ra với những bất thường về mặt thống kê?

Sống – và đối phó – với rủi ro

Cảm thấy bị đe dọa liên tục có thể dẫn đến việc nhận thức được nhiều mối đe dọa hơn và tăng lo lắng. Tất cả những căng thẳng này có ảnh hưởng sâu sắc đến cơ thể, từ tăng nguy cơ mắc bệnh tim đến suy giảm chức năng hệ thống miễn dịch. Ropeik nói: “Màn hình radar của chúng ta liên tục chứa đầy những tên côn đồ. Điều đó có tác động sinh học. Nó làm cho mọi đốm sáng trên màn hình radar trông lớn hơn.”

Kết quả là một nền văn hóa coi trọng sự an toàn. Sự thay đổi thế hệ trong việc nuôi dạy con cái đã góp phần làm xuất hiện những bậc cha mẹ “máy bay trực thăng” và “máy ủi”, những người coi trọng việc bảo vệ trẻ em khỏi những khó khăn và nguy hiểm của cuộc sống bằng mọi giá. Ngay từ khi còn nhỏ, trẻ em đã học được từ những người lớn trong cuộc sống của chúng về những nguy hiểm của một số hành vi nhất định – chạy quá nhanh ở sân chơi, ngủ lại nhà bạn – và bắt đầu tạo dựng một cuộc sống không rủi ro khi chúng lớn lên. Xu hướng cho rằng nếu điều gì đó tồi tệ xảy ra với bạn, bạn phải gửi đi thông điệp cho người khác phải luôn cảnh giác điều tương tự.

Cách cân nhắc rủi ro chính xác hơn trong hai bước

Trước tiên, chúng tan nên tránh hình thành ý kiến dựa trên cảm tính. Hãy thực hiện một số nghiên cứu và đọc các nghiên cứu khoa học trên các tạp chí uy tín oặc báo cáo từ các nguồn đáng tin cậy về tỷ lệ rủi ro cụ thể.

Sau đó, hãy tự hỏi bản thân tại sao bạn sợ hãi: Chủ đề này có thu hút sự chú ý của bạn vì tin tức đưa tin hoặc các cuộc trò chuyện trên mạng xã hội không? Bạn có không tin tưởng những người hoặc tổ chức có liên quan không? Bạn có cảm thấy rủi ro hơn vì giới tính hoặc danh tính của mình không?

Ropeik nói: “Hãy tự hỏi bản thân những câu hỏi về bộ lọc tâm lý hoặc cảm xúc nào mà bạn đang nhìn thấy rủi ro. Chúng giống như cửa sổ kính màu. Loại cửa sổ kính màu nào nằm giữa rủi ro và tôi khiến tôi cảm thấy như vậy?”

Trong khi đó, thế giới ảo và giải trí cung cấp một giải pháp thay thế được cho là không có rủi ro. Trò chơi điện tử và mạng xã hội cung cấp môi trường “an toàn” để có những trải nghiệm gián tiếp mà không có nguy cơ gây hại về thể chất. Bạn không thể bị gãy xương hoặc bị bắt cóc nếu bạn không bao giờ rời khỏi phòng, không bao giờ đăng xuất.

Tất nhiên, việc sử dụng mạng xã hội tiềm ẩn nguy cơ gây ra những hậu quả tiêu cực về sức khỏe tâm thần cho cả thanh thiếu niên và người lớn. Và việc lựa chọn dành nhiều thời gian hơn để ở một mình – xem phim say sưa, lướt web vô độ – sẽ ảnh hưởng xấu đến sức khỏe tinh thần và thể chất. Rubin nói: “Đặc biệt là thế hệ Covid này, họ nghĩ rằng ở nhà là một không gian an toàn và nó không có rủi ro, và họ đang bị tổn thương về mặt tinh thần – đó là một rủi ro.”

Sự ác cảm với rủi ro có thể là tác dụng phụ kéo dài từ đại dịch. Nghiên cứu đã phát hiện ra rằng những người Mỹ đã sống qua cuộc Đại suy thoái và suy thoái kinh tế năm 2008 ít có khả năng chấp nhận rủi ro tài chính. Wulff, nhà khoa học nghiên cứu, cho biết đại dịch có thể đã có tác động tương tự đến việc chấp nhận rủi ro nói chung.

Vì không có gì trên thế giới này là không có rủi ro nên chúng ta phải học cách sống chung với nó. Một số rủi ro được nhận thức có tác động tích cực. Khám phá thế giới, yêu và thay đổi nghề nghiệp là một trong những trải nghiệm phong phú nhất của cuộc sống, nhưng chúng không hề an toàn.

Chấp nhận cơ hội và phục hồi sau những thất bại giúp xây dựng khả năng phục hồi. Những người thường xuyên ác cảm với rủi ro cần học cách cảm thấy thoải mái hơn với khả năng bị tổn thương ngắn hạn để đạt được lợi ích lâu dài. Mohun, nhà sử học, nói: “Người ta thường nói rằng những thử thách hình thành nên tính cách. Rằng bạn cần phải gục ngã, theo nghĩa bóng hoặc nghĩa đen, bởi vì bạn cần phải biết rằng bạn có thể đứng dậy và bước đi.”

Tất nhiên, không cần phải đặt mình vào những tình huống nguy hiểm. Nhưng với sự trợ giúp của một chuyên gia sức khỏe tâm thần, việc tiếp xúc chậm với các hoạt động gây ra nỗi sợ hãi có thể giúp giảm bớt lo lắng. Với mỗi chuyến tàu điện ngầm không có sự cố, bạn có thể ít né tránh hơn, ít có khả năng nhìn thấy nguy hiểm ở những nơi công cộng hơn.

Chỉ vì nguy hiểm có thể rình rập ở mọi ngã rẽ không có nghĩa là cuộc sống vốn dĩ không an toàn. Rủi ro là không thể tránh khỏi, cũng như cái chết và thuế. Nhưng tránh né nó đồng nghĩa với việc cắt đứt bản thân khỏi mọi thứ thú vị. Và đó không phải là sống – đó là tình trạng lấp lửng.

Nguồn: VOX